Thị trường phát điện : Khuyến khích cạnh tranh

Thứ trưởng Bộ Công Thương Hoàng Quốc Vượng khẳng định: việc xây dựng và hình thành phát triển thị trường điện cạnh tranh sẽ giúp thị trường điện phát triển bền vững và thu hút đầu tư, đồng thời khuyến khích cạnh tranh trong khâu phát điện, bảo đảm tính công khai, minh bạch của thị trường. Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, giá điện trong thời gian tới sẽ có chiều hướng... đi lên.

Các khách hàng tiêu thụ điện sẽ có cơ hội được lựa chọn nhà cung ứng điện, cũng như được hưởng các lợi ích khác từ thị trường điện cạnh tranh

Hình thành và phát triển thị trường điện cạnh tranh là chiến lược phát triển dài hạn của ngành điện VN đã được quy định trong Luật Điện lực năm 2004 và được cụ thể hóa trong Quyết định 26/2006/QĐ-TTg ngày 26/1/2006 của Thủ tướng Chính phủ về lộ trình, các điều kiện hình thành và phát triển các cấp độ thị trường điện lực tại VN.

Bước ngoặt quan trọng

Theo ông Đặng Huy Cường - Cục trưởng Cục điều tiết điện lực (Bộ Công Thương) thực hiện thị trường phát điện cạnh tranh là bước đầu tiên trong lộ trình phát triển thị trường điện tại VN, hướng tới mục tiêu đưa cạnh tranh vào khâu phát điện, tạo động lực cho các nhà máy điện nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, đảm bảo sự minh bạch, công bằng trong hoạt động vận hành và định giá của khâu phát điện, đồng thời tạo tín hiệu thu hút đầu tư phát triển các nguồn điện mới từ mọi thành phần kinh tế trong và ngoài nước. Việc chuyển đổi từ cơ chế hiện tại sang thị trường phát điện cạnh tranh cũng phải đáp ứng một loạt điều kiện tiên quyết, trong đó ưu tiên hàng đầu là phải đảm bảo cung ứng điện liên tục, chất lượng với mức giá hợp lý cho khách hàng sử dụng điện. Theo ông Cường, thị trường phát điện cạnh tranh sẽ vận hành theo mô hình thị trường điện tập trung, chào giá theo chi phí (CBP) để đảm bảo các mục tiêu ổn định cung ứng điện, ổn định giá điện, tăng tính công khai minh bạch trong vận hành các khâu của ngành điện, tạo cơ chế để thu hút đầu tư vào nguồn điện...

Việc đưa thị trường phát điện cạnh tranh thí điểm vào vận hành là bước phát triển quan trọng của ngành điện VN, đánh dấu bước chuyển đổi ban đầu từ cơ chế hiện tại sang cơ chế vận hành theo thị trường. Thành công của thị trường thí điểm là điều kiện cần thiết để chuyển sang vận hành thị trường phát điện cạnh tranh hoàn chỉnh và tạo tiền đề cho việc phát triển lên thị trường bán buôn cạnh tranh và thị trường bán lẻ cạnh tranh theo đúng lộ trình đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Về lâu dài, khi thị trường điện phát triển lên các cấp độ cao hơn, các khách hàng tiêu thụ điện sẽ có cơ hội được lựa chọn nhà cung ứng điện, cũng như được hưởng các lợi ích khác từ thị trường điện cạnh tranh.

Mục tiêu cuối cùng của thị trường phát điện cạnh tranh là góp phần đảm bảo cho khách hàng được sử dụng điện với chất lượng cao nhất và giá cả phù hợp nhất. Hiện nay, trong giai đoạn thí điểm, giá điện vẫn do nhà nước quản lý nên dù giá cả giao dịch giữa các cơ sở phát điện với Công ty mua bán điện như thế nào đi nữa thì người tiêu dùng vẫn chỉ phải trả tiền điện theo biểu giá nhà nước quy định.

Thị trường công khai, minh bạch

Trong thị trường phát điện cạnh tranh, các đơn vị phát điện sẽ được quyền chủ động chào bán điện trên thị trường, việc điều độ các nhà máy điện hoàn toàn căn cứ theo bản chào giá của nhà máy theo nguyên tắc huy động các mức công suất của các nhà máy có giá chào từ thấp đến cao đến khi đáp ứng đủ nhu cầu tiêu thụ điện của cả hệ thống. Thanh toán tiền mua điện cho các nhà máy điện sẽ thực hiện theo hai cơ chế: 95% sản lượng điện năng được thanh toán theo hợp đồng mua bán điện giữa các nhà máy điện với Cty mua bán điện, 5% sản lượng còn lại sẽ thanh toán theo giá thị trường từng giờ. Tỉ lệ sản lượng điện năng thanh toán theo hợp đồng được xem xét, điều chỉnh hàng năm trên cơ sở đánh giá hiệu quả vận hành của thị trường và nâng cao tính cạnh tranh trên thị trường điện.

Giá thị trường được xác định theo các bản chào giá của các đơn vị phát điện, đưa ra tín hiệu phản ánh đúng cân bằng "cung - cầu" của hệ thống điện trong từng thời điểm trong ngày, trong mùa. Mức giá thị trường được áp dụng trong thị trường giao ngay của khâu phát điện, còn biểu giá bán lẻ điện cho các khách hàng vẫn tiếp tục do Nhà nước quản lý nhằm đảm bảo các mục tiêu kinh tế cũng như an sinh xã hội. Kết quả vận hành thị trường thí điểm sẽ là cơ sở để điều chỉnh, bổ sung hệ thống văn bản pháp lý, hệ thống hạ tầng kỹ thuật để chuyển sang, vận hành thị trường phát điện cạnh tranh hoàn chỉnh. Đây là bước đi cần thiết, nhằm giảm thiểu xuống mức thấp nhất các rủi ro có thể phát sinh khi chuyển đổi từ cơ chế hiện tại sang vận hành theo thị trường.

Thị trường phát điện cạnh tranh thí điểm dự kiến sẽ được thực hiện theo ba giai đoạn. Giai đoạn 1 (chào giá, xếp lịch và tính toán thanh toán được thực hiện theo đúng các quy định vận hành thị trường phát điện cạnh tranh nhưng việc vận hành điều độ và thanh toán thực tế được áp dụng như hiện tại) bắt đầu vận hành từ ngày 1/7, các giai đoạn sau sẽ được Bộ Công thương cân nhắc quyết định trên cơ sở kết quả thực hiện của giai đoạn 1.

Khi bắt đầu thực hiện vận hành thị trường phát điện cạnh tranh thí điểm, trong tổng số 73 nhà máy điện có công suất đặt lớn hơn 30 MW, sẽ có 48 nhà máy điện trực tiếp chào giá trên thị trường (dự kiến đến cuối năm 2011 sẽ có 55 nhà máy điện trực tiếp chào giá trên thị trường). Tổng công suất đặt của các nhà máy trực tiếp chào giá trên thị trường chiếm khoảng 61% công suất đặt toàn hệ thống điện. Các nhà máy BOT (Phú Mỹ 3 và Phú Mỹ 2.2) sẽ do Cty mua bán điện chào giá thay để đảm bảo bảo lãnh Chính phủ và trách nhiệm thanh toán. Các nhà máy thủy điện chiến lược đa mục tiêu (Sơn La, Hòa Bình, Ialy...) không tham gia chào giá trên thị trường và được vận hành trên cơ sở phối hợp giữa chức năng phát điện với các nhiệm vụ xã hội như chống lũ, tưới tiêu...

Về mặt cơ cấu tổ chức, việc vận hành thị trường phát điện cạnh tranh thí điểm sẽ không ảnh hưởng đến cơ chế quản lý, điều hành các nhà máy điện hiện nay. Nhà nước tiếp tục nắm giữ các nhà máy điện lớn, có ý nghĩa quan trọng về kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng. Các nhà máy điện còn lại thuộc sở hữu của Tập đoàn Điện lực VN được tổ chức lại thành các TCty phát điện độc lập nhằm tăng quyền chủ động, nâng cao khả năng cạnh tranh của các đơn vị này khi tham gia thị trường, đồng thời đảm bảo tính công bằng, minh bạch trên thị trường phát điện cạnh tranh. Trước mắt, các TCty phát điện này sẽ tiếp tục trực thuộc EVN.

_______________________________________

Thị trường phát điện cạnh tranh thí điểm dự kiến thực hiện theo các giai đoạn:

Giai đoạn 1: Chào giá, xếp lịch và tính toán thanh toán được thực hiện theo đúng các quy định vận hành thị trường phát điện cạnh tranh nhưng việc vận hành điều độ và thanh toán thực tế được áp dụng như hiện tại.

Giai đoạn 2: Chào giá, lập lịch và huy động thực tế theo bản chào và tính toán thanh toán theo thị trường nhưng không thanh toán theo giá thị trường mà toàn bộ sản lượng điện năng được thanh toán theo giá hợp đồng.

Giai đoạn 3: Chào giá, lập lịch và huy động thực tế theo bản chào, tính toán thanh toán theo thị trường. Từng bước thực hiện thanh toán theo thị trường đối với các đơn vị phát điện có đầy đủ điều kiện.

Theo: dddn.com.vn

VCGM - Cái khó của người trong cuộc

Sau 5 năm thử nghiệm thị trường phát điện cạnh tranh (VCGM) nội bộ, ngày 1/7/2011, thị trường VCGM thí điểm đã chính thức khởi động. Mục tiêu của thị trường VCGM là tạo một "sân chơi" lành mạnh, không phân biệt đối xử với các đơn vị tham gia thị trường. Tuy nhiên, làm thế nào để có sự cạnh tranh bình đẳng thực sự là nỗi băn khoăn lớn nhất của các nhà đầu tư nhỏ.

Nỗi lo của các “tân binh”

Theo quy định, tất cả các nhà máy phát điện có công suất từ 30MW trở lên (trừ các nhà máy điện gió và điện địa nhiệt) đều phải tham gia chào giá để phát điện lên hệ thống theo nguyên tắc đơn vị nào có giá chào thấp hơn thì sẽ được huy động trước. Tuy nhiên, ông Phạm Hồng Khánh - Phó TGĐ Tổng công ty Điện lực Than - Khoáng sản (Vinacomin)- không giấu nổi lo lắng vì các nhà máy điện của Vinacomin (Na Dương, Sơn Động và Cẩm Phả) mới xây dựng với mục đích chủ yếu là giải quyết nguồn than xấu nên các nhà máy này đều có công suất nhỏ, suất đầu tư cao, việc khấu hao tương đối lớn. Đội ngũ cán bộ còn thiếu kinh nghiệm thực tiễn, đặc biệt là đối với thị trường điện. Vì vậy, khi tham gia vào thị trường sẽ rất khó cạnh tranh với những nhà máy của EVN có quy mô công suất lớn, xây dựng từ lâu, đã hết hoặc gần hết khấu hao, lại có sự chuẩn bị và thử nghiệm thị trường phát điện nội bộ từ nhiều năm trước. Đây cũng là nỗi lo chung của các nhà máy công suất nhỏ. Để cạnh tranh, các nhà máy chỉ còn cách phải thay đổi công nghệ, phương thức quản lý và vận hành hệ thống nhằm giảm chi phí. Tuy nhiên, việc này còn phụ thuộc vào cấu hình, loại nhiên liệu, mức độ khấu hao và năng lực tài chính của từng nhà máy.

Nếu như các nhà máy “tân binh” lo về khả năng cạnh tranh thì các “cựu binh” trong làng phát điện lại có mối lo khác. Ông Vũ Xuân Cường - Phó tổng giám đốc Công ty CP Nhiệt điện Phả Lại - đơn vị đã có kinh nghiệm phát điện rất lâu năm, lại lo rằng, phương thức trực tiếp chào giá cạnh tranh phát điện sẽ khiến nhà máy điện rất căng thẳng trong quản lý. Bởi dù có đăng ký công suất phát các ngày kế tiếp nhưng nếu bị sự cố đột xuất thì nhà máy điện bị ảnh hưởng rất nhiều.

Nan giải đàm phán giá điện

Việc tính toán chào giá cho hợp lý và đàm phán hợp đồng cũng đang là vấn đề nan giải cho các nhà máy điện và cả EVN. Ưu tiên hàng đầu của thị trường phát điện cạnh tranh là phải đảm bảo cung cấp điện liên tục, chất lượng với mức giá hợp lý cho khách hàng sử dụng. Tuy nhiên, giá điện hiện nay chưa phản ánh đúng chi phí, giá bán lẻ điện bình quân còn thấp nên không thể thu hồi được chi phí sản xuất kinh doanh ở các khâu phát điện, truyền tải và phân phối. Doanh nghiệp phát điện cần bán điện giá cao để đảm bảo tái sản xuất, EVN lại không thể mua giá cao vì giá bán lẻ đang bị Nhà nước khống chế. Rõ ràng, để có một giá điện làm hài lòng cả các nhà máy phát điện, EVN và người tiêu dùng trong thời điểm này là điều không tưởng. Nhất là việc đàm phán lại không có một cơ quan trọng tài đứng ra quyết định giá nào là phù hợp, hầu hết giá điện hiện nay vẫn là thỏa thuận trên cơ sở “tạm tính” để chờ đợi một phương án thẩm định giá phù hợp. Ông Hoàng Xuân Quốc - TGĐ Công ty CP Điện lực dầu khí Nhơn Trạch 2 - cho rằng, bất cập ở chỗ việc chào giá thì theo nguyên tắc cạnh tranh nhưng việc mua lại chỉ một đầu mối duy nhất trực thuộc EVN đảm nhận. Cơ chế “trăm người bán, một người mua”, trong khi giá điện mới chỉ quan tâm đến giá bán lẻ mà chưa quan tâm đến lĩnh vực bán buôn chính là cốt lõi dẫn đến việc ngành điện khó thu hút đầu tư. Tuy nhiên, nguyên tắc của thị trường phát điện là phải có số dư dự phòng về nguồn tối thiểu từ 25-30%, trong khi dự phòng hiện nay ở Việt Nam chỉ đạt 3-10%. Vì vậy, câu hỏi đặt ra là, trong khi phải huy động tất cả các nguồn điện mà hệ thống vẫn còn căng thẳng vì thiếu thì liệu EVN có đảm bảo nhiệm vụ cung cấp đủ điện cho thị trường, nhất là khi bị rơi vào thế càng kinh doanh càng lỗ mà đơn vị mua buôn điện duy nhất lại trực thuộc EVN. Bên cạnh đó, các nhà máy điện còn nghi ngại về khả năng tài chính của EVN với số nợ các đơn vị phát điện năm 2010 lên đến gần chục nghìn tỷ đồng thì liệu có thể đảm bảo thanh toán trực tiếp 5% sản lượng - tương đương 7 tỷ đồng/ngày cho các nhà máy khi vận hành thị trường điện. Và 95% sản lượng được thanh toán theo hợp đồng mua bán điện liệu có tiếp tục bị “treo nợ” như trước.

Với mô hình tổ chức chưa tách bạch được các khâu phát điện, truyền tải và phân phối; các nhà máy điện thuộc sở hữu của EVN chiếm trên 60% tổng các nguồn phát điện; hệ thống điện còn thiếu nguồn, việc đầu tư nguồn điện và lưới điện đều chậm; giá điện vẫn do Nhà nước chi phối và ở mức thấp, chưa hấp dẫn các nhà đầu tư thì việc xây dựng một thị trường cạnh tranh thực sự quả là còn nhiều khó khăn. Theo ông Nguyễn Khắc Sơn, Giám đốc Công ty CP nhiệt điện Phả Lại, mục tiêu hiện nay là phải làm sao cho các nhà máy phát điện hoạt động hiệu quả và các nhà đầu tư thấy rằng việc phát điện không bị ai khống chế. Làm được điều đó thì thị trường điện mới có thể thu hút được đầu tư và đạt được mục tiêu đề ra.

Về vấn đề này, Thứ trưởng Bộ Công Thương Hoàng Quốc Vượng khẳng định, việc vận hành thị trường VCGM thí điểm sẽ được triển khai một cách thận trọng, vừa làm vừa bổ sung, hoàn thiện. Về lâu dài, sẽ tạo tín hiệu thu hút đầu tư vào phát triển các nguồn điện, đưa cạnh tranh vào hoạt động điện lực, ổn định giá điện, giảm áp lực tăng giá điện và đảm bảo tính minh bạch trong hoạt động điện lực. Mục tiêu cuối cùng của thị trường VCGM là đảm bảo cho khách hàng được sử dụng điện với chất lượng cao nhất và giá cả phù hợp nhất.

Theo: Báo Công thương điện tử